Toen in 2001 het menselijk genoom voor het eerst in kaart gebracht werd, bleek dat deze overvloed aan DNA slechts voor 1,5 % uit genen bestond. In plaats van de 100.000 genen die men er verwachtte te vinden waren er slechts 20.000. Daarna bleek dat 9% van ons DNA bestaat uit DNA dat van virussen afkomstig is. Het grootste deel, 34%, bestaat uit retrotransposons, ofwel zelfzuchtig DNA dat er alleen maar op uit is zichzelf te repliceren. Alles bij elkaar, bestaat bijna de helft van ons DNA uit virus-achtige deeltjes. In eerste instantie werd dit DNA wel als ‘junk-DNA’ bestempeld, maar het blijkt nu wel degelijk belangrijke functies te hebben.
In New Scientist staat een artikel van Frank Ryan die uitlegt hoe virussen, die wij normaal associëren met pandemieën waarbij de gastheer steft, ook symbiotische aspecten kunnen krijgen. Dit was het geval bijvoorbeeld met het myxomatose-virus bij konijnen in Austalië. In eerste instantie, toen dit virus geïntroduceerd werd om de overlast van konijnen tegen te gaan, stierf 99.8% van de konijnen. Resistente konijnen overleefden, en leven nu in symbiose met het virus, d.w.z. ze dragen het bij zich, oftewel het bevindt zich in hun DNA, maar het maakt ze niet ziek. Op dezelfde wijze kan een virus onze vroege voorouders in Afrika geïnfecteerd hebben waardoor bepaalde virussequenties nu onderdeel uitmaken van ons genoom. Als een virus wil overleven moet het gastheren kunnen blijven infecteren, dus mag het niet te virulent zijn. De hele populatie zou sterven en zo zou ook het virus aan zijn einde komen. Op deze wijze ontwikkelt zich symbiose tussen virussen en organismen.
Retrovirussen zetten hun RNA om in DNA en plaatsen het in het genoom van de gastheer. Deze ‘endogenisatie’ kan zich ook afspelen op niveau van de gameten (zaad- en eicellen), zodat het virus-genoom doorgegeven wordt aan de volgende generaties. Bij de mens is dit meerdere keren voorgekomen en dit vormt de bron van al het virale DNA in ons genoom (bijna 50%). We kunnen er zeker van zijn dat we afstammen van de overlevenden van vele schrijnende epidemieën.
 |
|
Van internet: de Triomf van de Dood door Pieter Breugel 1562
|
Virale genen zouden wel eens nuttig kunnen zijn. Ze brengen ook vaak regulerende sequenties met zich mee die vervolgens ook de genen van de gastheer kunnen reguleren. Uiteindelijk worden de sequenties die de overleving bedreigen uit de populatie verloren en de weinige nuttige geselecteerd door natuurlijke selectie.
 |
|
Van internet: HIV infecteert cel (foto by Jeff Johnson)
|
Sommige hebben geen effect en de vele retrotransposons in ons genoom zijn daar waarschijnlijk de overblijfselen van.
Het eerts ontdekte retrovirus, dat zich 40 miljoen jaar geleden in het genoom van de primaten plaatste, is een gen dat nu syncytin-1 heet. Dit gen codeerde oorspronkelijk voor de eiwitmantel van het virus maar heeft nu een belangrijke rol in de placenta en staat onder controle van twee virale LTR’s (Long Terminal Repeats). Een ander voorbeel is het gen voor beta-hemoglobine dat onder controle staat van een LTR dat van een retrovirus komt. Zo zijn er nog vele voorbeelden.
Onderzoekers zijn nu van plan een groots onderzoek op te zetten naar de exacte rol van de verschillende retrovirussen in ons genoom. Hij concludeert dat het in ieder geval wel duidelijk is dat het menselijke genoom geëvolueerd is uit een symbiose tussen virussen en gewervelden.
Bron: New Scientist
hm… ik ben er nog steeds niet uit of het eerder positief of negatief is dat ‘we’ dat nu allemaal weten.
de mens wil meestal dingen te weten komen om ze dan vervolgens (naar eigen goeddunken) te kunnen manipuleren…
@M.D. denk je aan kennis die verkeerd gebruikt kan worden? Virussen worden ook vaak als vector gebruikt in gen-therapie, een mooie toepassing 🙂
Deze kennis kan ook gebruikt worden om te bestuderen wat de nieuwe virussen als HIV gaan doen.
Interessant verhaal ! Met dank voor de verwijzing naar het ‘New Scientist’ artikel … en je duidelijke uitleg.
Laat de verkoudheids virussen maar snel ingekapseld worden, dan zijn we van die ellende Af :-))))
Maar ik ben het MD eens, de mens heeft de neiging, snel met allerlei zaken te gaan knoeien.
@Eelco, dank je. Het is een goed artikel.
@Antoinette, er is ook wel geknoeid met biologische wapens e.d., maar ik geloof/hoop dat dat tot de verleden tijd hoort. Ben je verkouden? Gezondheid!
Zo dat is weer een wetenschappelijk maar boeiend stukje geworden.
We zijn dus slechts een symbiose tussen virussen en gewervelden.
Altijd al gedacht dat de mensheid niet zoveel voorstelt!
gr eva
@Eva, 🙂
Toch moeten we dankbaar zijn aan onze voorouders die tegen vele virussen hebben moeten vechten…en de snaveldokter naturrlijk: http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Medico_peste.jpg
De illustratie van het HIV lijkt bijna bedoeld voor een science fiction boekje. Mooi onderzoek daar is weer een hoop uit af te leiden over de menselijke geschiedenis denk ik als leek.
@Martin, leuk dat je dat noemt! Het artikel haalt precies in dit verband het HIV-virus aan om aan te geven dat ook dit virus ooit wel eens deel zou kunnen gaan uitmaken van ons erfelijk genoom.
Klinkt cynisch, maar als soort zouden we ziekten zoals aids prima kunnen bestrijden door met zijn allen zo ziek mogelijk te worden.
Als individu kijk ik (en waarschijnlijk de meeste anderen) er toch wel anders tegenaan….
@Ate, nee, dat lijkt me ook niks. Wel hoor je dat kinderen die aids van hun moeder kregen ervan kunnen genezen.
Zoiets hoorde ik vorig jaar ook, dat zo’n kind een 80 keer zo grote kans heeft om de ziekte er onder te krijgen.
Maar dat getal (of welk getal dan ook) heb ik nog steeds niet in een wetenschappelijke publikatie kunnen vinden.
Maar wel mooi dat als het klopt, dat je dus de imunisatie aan het werk ziet.
@Ate, het zou mooi zijn als daar meer over bekend was…of over middelen om deze immunisatie te stimuleren.
Boeiend, wat een wondere wereld. Blijft interessant, dank voor de moeite.
Met dank aan onze voorouders dus, die de hete kastanjes uit het vuur plukten. Op onze beurt doen wij dat nu ook weer natuurlijk al wordt het allemaal veel meer en scherper in de gaten gehouden en bestudeerd.
Inderdaad, het geeft hoop voor de slachtoffers van aids. Al kan ik het wantrouwen hier al uitgesproken, ook wel begrijpen. Je moet er niet aan denken als het in echt verkeerde handen komt. Maar de kansen en voordelen lijken me vele malen groter. Mooi blog weer, Pierra.
Hartelijke groet, Coby
@Arnold, veel was al langer bekend, maar zo beknopt had ik het nog niet gelezen.
@Coby, jammer dat er wat aids betreft meerdere werelden lijken te zijn. Zuid-Afrika heeft enorme problemen waar weinig aan gedaan wordt.
veel en allerlei besmetting kan dus uiteindelijk als resultaat hebben dat je weerdbaarder cq meer immuun wordt
@cor, hoe de immuniteit van kinderen geboren uit moeders met aids zich ontwikkelt weet ik niet. Maar het is zeker dat je de besmettingen wel moet overleven om immuun te zijn. De ene na de andere besmetting is dan toch misschien niet zo’n goed idee.
wat ik eigenlijk bedoel dat leven in een milieu met veel en langdurige vormen van zwakke besmetting een hogere graad van immuniteit zou kunnen geven; terwijl in ‘schonere’omstandigheden de kwetsbaarheid toeneemt; dat klinkt paradoxaal dat geef ik toe( ik meen een en ander in het algemeen en niet speciaal in relatie tot aids)
@cor, ik denk daarbij aan al die superschone woningen van nu waar er te weing weerstand gekweekt wordt bij kinderen. Daar zit wat in. Ook de toename van allergieen heeft daar misschien mee te maken.
"……jumk DNA dat later toch een functie bleek te hebben…"
Dat bewijst, dat de wetenschap nog maar in de kinderschoentjes staat en te weinig zelfcontrole uitvoert.
Bescheidenheid …
ResERVe-onderdeeltjes die je toegeworpen krijgt zonder dat je hoeft te stoppen. Moeder Natuur zorgt goed voor ons, althans voor degenen die het kunnen navertellen.
Dat boek van Frank Ryan lijkt me wel wat. Op de cover lees ik immers dat het ‘the most important evolutionary book since Dawkins’ Selfish Gene’ is.
Laat ik nou net van Simon Conway Morris ‘Hoe het leven de dingen regelt’ gelezen hebben. Een boek dat ik kocht omdat op de cover stond : ‘Het belangrijkste boek over evolutie sinds The Selfish Gene’.
Misschien moet ik een verzameling beginnen.
@ing. St Hawk, als je zoiets leest begin je meteen te twijfelen natuurlijk. Zijn artikel lijkt me een mooie samenvatting van het boek, dus we hebben al een goed idee van de inhoud. Hoe was dat boek van Morris? Klopte die ondertitel? Ik lees dat hij creationist geworden is: http://whyevolutionistrue.wordpress.com/2009/02/14/simon-conway-morris-becomes-a-creationist/
@PHM, de wetenschap denkt niet alles te weten, ook al heet het wetenschap, maar onderzoekt onze realiteit. Daar zijn ze heel bescheiden in.
"Als je toevallig een ‘creationist’ (of iets dergelijks) bent en tot zover hebt gelezen, moet ik je misschien beleefd aanraden om het boek terug te zetten in de kast. Je zult er weinig waardering voor kunnen opbrengen."
Dit schrijft Conway Morris tegen het eind van zijn voorwoord.
Hij schrijft een dik boek over convergentie die zo dwingend is dat onze komst op enig tijdstip in de evolutie onvermijdelijk lijkt. Wat er nou precies zo dwingend is werd mij niet helemaal duidelijk, althans als je hebt over die onvermijdelijkheid van óns verschijnen.
Waarschijnlijk ben ik zelf nogal achterdochtig, maar ik weet het niet bij hem. Het is een absolute klassebioloog met een luchtje. Maar zoals gezegd, dat kan ook aan mijn neus liggen.
De ondertitel is in mijn ogen overdreven.
Coyne is briljant en ik kan je verzekeren dat hij geen creationist is.
@ing. St Hawk, heb de ‘post’ die ik linkte nog eens bekeken. Morris heeft zichzelf nooit als creationist bestemped, maar wordt vanwege bepaalde redeneringen wel als zodanig neergezet door anderen (als PZMeyer). Dus wat er van waar is weet ik niet…
Precies. Ik weet het ook niet maar als het om menselijk bewustzijn gaat kan (mag, wil) Morris niet om god heen . Lastig voor hem.
Coyne (why evolution is true) is een ander verhaal.http://richarddawkins.net/articles/4694
Mooi linkje. Dat ga ik morgen eens bekijken. Bedankt!
Voor nu goedenacht.
Soms denk ik ook wel eens iets wat ik dan in wetenschappelijke discussies terugvind , bv. de overweging dat er meerdere heelals zouden kunnen bestaan. Dit hierboven had ik echter nog niet bedacht.
Hmmmm, heerlijk artikel weer. Benieuwd naar de uitkomst van het onderzoek.
Sinds 2001 pas? het menselijk genoom in kaart? Dat is nog maar kort.
Het kan me allemaal niet snel genoeg gaan.
En dan op zoek waardoor de ratio ontstaan is. Dat…zou ik wel willen weten.
Moet een toevalligheidskwestie zijn geweesd, maar het voelde goed. Bingo!
‘Virale genen regelen vaak genen van de gastheer’ en die laat dat toe.
Ik twijfel aan dat begrip natuurlijke selectie, ik zou liever willen spreken van ratio-selectie.
Als ik Conway Morris goed begrepen heb, dan stelt hij dat bepaalde levensvormen bijna onvermijdelijk ontstaan. Als je in open water vis wil vangen, dan moet je wel een gestroomlijnd lichaam en grote ogen hebben. Dat wordt heel aardig geilustreerd door tonijn, witte haai en de ichtyosaurus. Wie hard wil lopen, komt uiteindelijk toch terecht bij lange dunne poten, zoals loopkevers en het jachtluipaard laten zien. En wie snel wil vliegen, komt uiteindelijk uit bij lange smalle vleugels, zoals gierzwaluwen en libelles illustreren.
Maar de laatste twee voorbeelden laten zien dat er niets determinerends is aan de oorsprong en de manier waarop van vleugels of poten evolueren.
Maar goed, als je Conway Morris een beetje handig citeert, dan lijkt het inderdaad net of hij een creationist is. En dat is dus precies wat creationisten doen. Quote mining is de enige manier om om gerenommeerde wetenschappers, in hun gelederen in te lijven. Dit overigens altijd tegen de wil van de wetenschapper in kwestie. Het is niet alleen COnway Morris overkomen, ook Dawkins en Darwin zijn het slachtoffer van creationistisch quotemining. een of andere creationistische uitgeverij heeft zelfs een boekje uitgebracht met uit het verband gerukte citaten van evolutiebiologen; ‘Beat them with their own words’ heet dat geloof ik.
"Why evolution is true" van Coyne is beslist een aanrader – ik heb het net een paar dagen binnen, en het is bijzonder leesbaar. En vooral een prettige, rustige toon.
@Iris, leuk dat het nieuw voor je is, want daar schrijf ik het (ook) voor op. Ze hebben er trouwens ook relatief lang over gedaan om dit uit te zoeken, het lag niet zo voor de hand.
@Gus, daar heeft Morris het blijkbaar ook over, over het ontstaan van ‘bewustzijn’. Ik weet dat je er graag intelligentie achter ziet, maar dat is volgens de aanhangers van de evolutietheorie toch echt niet zo.
@meneer_opinie, ja dat is een duidelijk verhaal, maar wel enigszins een omgekeerde redenering als het om het proces van evolutie gaat en lijkt volgens mij teveel op Lamarckisme. Maar zoals je zegt is er niets determinerends aan.
Over de citatie. hij wordt geciteerd door mensen uit zijn ‘eigen kamp’, dus niet door creationisten die zijn woorden omdraaien (zie link aan ing St Hawk).
@Eelco, fijn om horen (van twee richtingen). Weer wat voor op mijn lijst.
2als ze bescheiden zouden zijn, zouden ze niet komen met te vroege uitspraken; zoals "95% junk DNA", dioe daarnaast een heleboel schrijven over bitter weinig.
Doorbraak ook in deze sector zal komen NIET door degenen die nu zoveel schrijven, maar door een paar figuren uit de periferie.
Kijk in alle takken van wetenschap; doorbraken (die vaak tegengewerkt werden) vcernieuwingen van betekenis kwamen altijd vcan dit soort figuren uit de periferie.
De universiteit levert slechts ambtenaren af; die schrijven en kwekken veel, krijgen veel subsidie maar presteren weinig.
Wat betreft nivo: kijk NIET naar wat bekend is, maar naar wat ONBEKEND is; dat bepaald de ontwikkeling van een sectie van wetenschap
Interessant weer, moeilijke materie voor me als leek.
Vraag het me niet om het te reproduceren.
Maar zoals uit je verhaal blijkt: er blijft altijd iets van hangen 😉
@Aad, daar gaat het om: een boeiend idee toch dat ons genoom voor bijna 50% uit virus-materiaal bestaat.
Het is een samenvatting van het artikel, ik heb heel wat gespiekt hoor.
@PHM, dat de wetenschap je commentaar mag lezen, dan weten ze eindelijk hoe ze het moeten doen. (Bescheidenheid??)
voor 50% uit virus materiaal, zijn we daarom ontvankelijker voor andere virussen zoals griep en…
Het deurtje staat (misschien) half open.
@Gus, ik denk het niet. Dat heeft met je immuunsysteem te maken. Niet met wat er in je genoom zit. (Geen zorgen).
Ik vind wetenschappelijke ontwikkelingen heel leuk en heel nodig; maar vaak wordt gesuggereerd dat (bijna) alles op een deelgebied bekend is; terwijl in realiteit bitter weinig bekend is.
B.v. in relatie tot gezondheids zorg.
Dat bedoelde ik dus.
Daarnaast heb ik geleerd altijd de vrag te stellen "is dat wel zo?"
@Pierra: Weer een aangenaam leesbare en zeer informatieve bijdrage.
Ik leer stukje bij beetje bij dus ga vooral zo door…
@Kokopelli, bedankt, voor mij zat er ook veel nieuws in.
Nog 1 vraag, wanneer gaan ze er mee beginnen met dat onderzoek en…levert het gevaar op voor de onderzoekers. Stel dat ze een dergelijk onderzoek doen bij het oudste dier, krokodil?
Wel lollig is dat we ongeveer net zoveel genen hebben als een kip 🙂
Maar enfin, wij hebben onze kop er nog bij.
Kan me trouwens Iris reactie wel voor stellen, die onderste foto, het lijkt wel ‘in space’.
Iets bezien vanaf een andere planeet.
Net vanavond een mooie docu gezien op National Geographic over Mars, er is daar ooit water geweesd, en onder die laag zand van het opp. ligt op bepaalde plekken silica. Kraters met vulcanisch gesteente.
A.k. zondag een docu over hoe eventueel Mars leefbaar te maken.
Roosevelt heeft tegen het einde van de 2de oorlog serieus laten onderzoeken om bevolkingsoverschot met name ontheemden naar Mars te laten "emigreren".
Ongeveer zoiets als Engeland—Australië.
Ik las een keer dat de totale wereldbevolking op de Veluwe past, tis hutje bij mutje en je moet niet zeuren als er iemand op je tenen gaat staan, maar het kan.
M.a.w. er is ruimte zat op Aarde.
@Gus, (was het niet Martin’s reactie?).
Ik denk dat ze zo gauw mogelijk met dat onderzoek gaan beginnen.
Moet je je voorstellen, een ‘dode’ planeet leefbaar maken, dat is toch een immens project. Alleen daarom al de moeite waard, wat het ook kost.
Dat van de Veluwe heb ik zo m’n bedenkingen bij. Bijna 7 miljard mensen! Zo kun je niet leven en niet eens goed ademen. Nederland is nu al zo vol, klaagt iedereen.
Ik ben benieuwd naar de documentaire, bedankt voor de tip!
Dat van de Veluwe heb ik ook eens gehoord, maar dat gaat niet lukken.
De Veluwe is 1000 vierkante km. groot dus als je iedereen 1 vierkante meter geeft kun je daar 1 miljard mensen op kwijt. Voor één wereldbevolking heb je dus al zeven Veluwes nodig.
Geef dan de ketchup nog maar eens door.
@ing. St Hawk, ik lees net bij Marcel-Jan Krijgsman dat het hele ruimteonderzoek in Amerika op de schop gaat, tenminste wat de maanreizen betreft. We moeten het hier voorlopig zien te redden.
@Gus, heb je nog een ander blog?? Er is iemand met jouw avatar!! http://www.vkblog.nl/bericht/299347/Ne%EArlands_kampioen-po%EBet_voorspelt_tussen_de_regels_door_dat_een_revolutie_in_de_lucht_hangt
Hawk, hahahahahaha
Eh, wat bedoel je Pierra? Nee, maar ik zal het eens aanklikken? ???
Tot zo…
Heb FF gekeken kan geen andere avatar vinden. Die man heeft z’n eigen avatar.
Maar ik merk wel dat er sommige dingen fout gaan met webloggen, zoals dat ik 4 tot 6 keer "terug gaan" moet aanklikken voordat ik uit iemands weblog ben.
En…ik heb opeens spellingscontrole op mijn blog, nu ik dit type ook.
At this very moment. Rood kartel streepje onder Engelse woorden.
Ook bij FF en webloggen.
Jouw nieuwe avatar staat er opeens wel bij mij nu!
In de hoop dat jota mij begrijpt, want ik begrijp er geen jota van, wie was jota eigenlijk?
@Gus, heb je echt niet gezien dat jouw avatar als avatar van die Hugo Stefan Verbrugh (of zoiets) staat? Heel vreemd. Ik zie jouw avatar op de site van die man staan als zijn avatar!! Al de hele ochtend. Je moet er iets van zeggen hoor.
Gister is Bogaert vertrokken. Misschien komt het daar wel door.
Ik zie de Aarde vanaf de Maan. (je vraagt je af wie hier nu eigenlijk hallucineert)
@ing. St Hawk, wat zie jij dan eigenlijk met die verziende blik (m.b.t. die avatar?)…
Dat zeg ik, de Aarde vanaf de Maan.http://images.volkskrant.com/weblog/www/pub/mm/avatars/1235901174_middenachtzon-3.JPG
Het kan zijn dat jij Gus erin herkent maar ik zie het niet.
Nou breekt m’n klomp. Ik heb sinds dat ik Gus volg altijd deze avatar gezien. Ook die je me hier stuurt. Ik denk trouwens ook dat hij het echt zelf is, vandaar dat het me echt verbaast dat er een ander mee rondloopt.
Nou ja, als het voor hem geen probleem is, dan voor mij ook niet natuurlijk. Misschien zit ik wel op de maan?
Dit is Gushttp://images.volkskrant.com/weblog/www/pub/mm/avatars/1191322310_Gus%20B.JPG
Dat is dus dezelfde!! Ik denk dat ik maar iets anders ga doen voordat ik niet meer bijkom…
NEE !
Gus is een zwartfoto, geknipt uit zijn Darlene’sfoto van tig jaar geleden.
Verburgh , of wie dan ook, heeft een kleurenfoto van de Aarde genomen vanaf de Maan.
Ga eens naar ‘voorpagina’.
Wat zie je daar dan bij Verburhg
Beste Hawk , daar zie ik nog steeds Gus’ kop. Wat je zegt klopt: normaal is die maan met opkomende Aarde avatar van Verburgh, maar bij mij! is dat vandaag Gus’ mooie oude foto. Nou ja laat maar zitten…jullie zullen wel aan mij twijfelen, maar het is echt zo.
Een paracetamolletje doet soms wonderen !
Nou ja zeg! Ik ga m’n beklag doen bij de redactie over deze grove misstanden. 🙂
Wie zegt nu dat ik hier met ing St Hawk van doen heb.
Heb je je weleens gerealiseerd dat die Aarde vanaf de maan gezien helemaal niet opkomt.
Of kan dat beter wachten tot de Barolo is uitgewerkt ?
Doe nou niet of je mijn "Eifeltoren met paarse achtergrond" niet herkent !
Je hebt gelijk over de maan maar verder, op de maan, in Parijs, Italie, Nederland, wat maakt het uit. Nee die avatar had ik er echt nog nooit achter gezocht. De Barolo is opgegaan met de laatste feestdagen 😦
(Niet zo streng hoor!)
Lieve schat, er moet iets mis zijn met VK blog. Tijd voor Kokopelli!!!!
Het ligt niet aan jou.
Grootst mogelijke moeite vandaag gehad om op mijn weblog een stukje te zetten.
Dan waren de foto’s weg en dan weer het stukje text.
3 keer mijn weblog opnieuw moeten starten, dus inloggen/password enz.
Hawk, Eifeltoren met? ???paarse achtergrond?
Ik zie een soort van Dodo! En eerlijk, ik zweer het je! Ik zit aan de Malt!
Kokopelli, onze rots in de branding, wo bist du!
@Pierra+Gus: Typisch. Misschien dat Verburgh even heeft zitten experimenteren met de avatar van Gus en daarna zijn oorspronkelijke weer teruggezet. En dan duurt het een tijdje – het cache – voordat je die weer ziet. En dat kan voor iedereen op een verschillend moment zijn, het is maar van welke webserver je de betreffende pagina "trekt". Qua synchronisatie rammelt het nog wel eens.
Blijft de vraag waarom Verburgh tijdelijk de avatar van Gus genomen heeft.
En als dat niet het geval is begin ik toch weer heel even te twijfelen aan de "integriteit" van (een klein deel van) de VKblog database. Dat zou minder fraai zijn.
Anyway, als het morgen nog steeds zo is dan geef maar een seintje…
@Kokopelli, het is weer in orde (bij mij!). Het duurde wel 48 uur!
Je bent wel een wonder, dat je komt aangevlogen als je naam valt. Verbazingwekkend!
@Pierra: Zo’n wonder ben ik niet hoor.
Gus kwam vannacht onder mijn blog vragen of ik hier bij jou even wilde komen "pendelen" om enkele avatareske spoken te verdrijven… 😉